بواسیر، که در اصطلاح پزشکی به آن هموروئید گفته میشود، یکی از شایعترین مشکلات نشیمنگاهی است که میلیونها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار میدهد. این عارضه به معنای تورم و التهاب رگهای خونی در ناحیه مقعدی و پایین راستروده است که میتواند ناشی از عوامل متعددی از جمله فشار زیاد، یبوست مزمن و سبک زندگی کمتحرک باشد. برای مدیریت و درمان موثر این بیماری، اولین و مهمترین گام، شناخت دقیق انواع بواسیر است. این بیماری نه یک نوع، بلکه دستهبندیهای مختلفی دارد که هرکدام علائم، پیشآگهی و روشهای درمانی خاص خود را میطلبند.
با توجه به حساسیت موضوعات پزشکی، کسب اطلاعات از منابع معتبر و متخصص ضروری است. در این مقاله علمی-تخصصی با بیانی ساده، به این سوال که بواسیر چند نوع است پاسخ میدهیم و به بررسی عمیق انواع هموروئید خواهیم پرداخت. در مسیر درمان این عارضه، تخصص و تجربه پزشکان متخصص، سنگ بنای بهبودی کامل بیماران است. پارما کلینیک بهعنوان یک مرکز تخصصی با سابقه 19 ساله در درمان بیماریهای نشیمنگاهی از جمله روشهای نوین مانند لیزر هموروئید، این محتوا را با هدف ارتقاء آگاهی و ارائه اطلاعات دقیق به شما عزیزان تهیه کرده است.
انواع بواسیر
برای پاسخ به سوال بواسیر چند نوع است، باید گفت که این عارضه به دو دسته اصلی تقسیم میشود که محل قرارگیری آنها در کانال مقعدی، تفاوت اصلی را ایجاد میکند. انواع بواسیر بر اساس خط دندانهای (خطی در داخل کانال مقعد که مرز بین پوست حساس خارجی و بافت داخلی است) تفکیک میشوند. شناخت این تفاوت برای پزشکان در تعیین نوع درمان (به خصوص در روشهای کمتهاجمی) ضروری است.
بواسیر به طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم میشود:
بواسیر داخلی (Internal Hemorrhoids):
- در بالای خط دندانهای و در داخل راستروده شکل میگیرد.
- معمولا دردناک نیست، زیرا در این ناحیه گیرندههای عصبی درد کمتری وجود دارد.
- رایجترین نشانه آن، خونریزی روشن و بدون درد هنگام دفع است.
- ممکن است دچار پرولاپس (افتادگی) شده و از مقعد خارج شود.
بواسیر خارجی (External Hemorrhoids):
- در زیر خط دندانهای و در زیر پوست اطراف مقعد ایجاد میشود.
- به دلیل وجود پایانههای عصبی فراوان، معمولا بسیار دردناک است.
- علائم اصلی شامل درد، خارش، سوزش و تورم در ناحیه خارجی مقعد است.
علاوه بر دو نوع اصلی، یک نوع فرعی نیز وجود دارد:
بواسیر مختلط (Mixed Hemorrhoids): این نوع زمانی رخ میدهد که یک فرد به طور همزمان هم در داخل راستروده و هم در خارج از مقعد، درگیری هموروئیدی داشته باشد.
انواع بواسیر داخلی و خارجی
انواع بواسیر داخلی
بواسیر داخلی بر خلاف نوع خارجی، به دلیل ویژگیهای بالینی و پرولاپس (افتادگی) بافت، به چهار درجه یا گرید تقسیمبندی میشود. این درجهبندی نه تنها وضعیت بیماری را مشخص میکند، بلکه در انتخاب مناسبترین روش درمانی (از درمان دارویی و سبک زندگی تا جراحی یا لیزر) نقش تعیینکنندهای دارد. درک این سیستم درجهبندی اهمیت بالایی در مدیریت بیماری دارد.
درجهبندی انواع بواسیر داخلی:
| درجه/گرید | وضعیت پرولاپس (افتادگی) | علائم اصلی |
| گرید ۱ | به داخل کانال مقعد محدود است و هرگز بیرون نمیآید. | خونریزی بدون درد هنگام دفع |
| گرید ۲ | هنگام دفع بیرون میآید (پرولاپس میکند) اما خودبهخود به داخل برمیگردد. | خونریزی و احساس رطوبت یا ناراحتی |
| گرید ۳ | هنگام دفع بیرون میآید و برای بازگشت به داخل، نیاز به کمک دستی فرد دارد. | خونریزی، درد و احساس توده قابل مشاهده |
| گرید ۴ | دائماً بیرون از مقعد باقی میماند (غیر قابل بازگشت) و ممکن است دچار ترومبوز شود. | درد شدید، خونریزی و نیاز به درمان فوری |
انواع بواسیر خارجی
بواسیر خارجی به دلیل قرارگیری در ناحیه حساس پوست مقعد، غالبا با درد و ناراحتی بیشتری همراه است. اصلیترین خطر مرتبط با انواع بواسیر خارجی، تشکیل بواسیر ترومبوزه است. این وضعیت زمانی رخ میدهد که جریان خون در رگ متورم خارجی، به دلیل فشار یا آسیب، مسدود شده و منجر به تشکیل یک لخته خون (ترومبوز) در داخل آن میشود. این عارضه با درد ناگهانی، شدید و ایجاد یک توده سفت، کبود و حساس در اطراف مقعد مشخص میشود.
به طور کلی، انواع بواسیر خارجی (ساده) و ترومبوزه نیاز به توجه پزشکی دارند، اما بواسیر خارجی ترومبوزهشده به دلیل درد غیرقابل تحمل، اغلب به عنوان یک اورژانس پزشکی تلقی میشود. در شرایط ترومبوز، پزشک ممکن است برای تسکین فوری درد، اقدام به ترومبکتومی (برداشتن لخته) در ۴۸ تا ۷۲ ساعت اولیه کند. در بواسیر خارجی ساده، درمان معمولا با داروهای موضعی، حمام سیتز و اصلاح رژیم غذایی آغاز میشود.
علت انواع بواسیر
علت انواع بواسیر به طور عمده به افزایش فشار مداوم یا متناوب بر روی رگهای خونی در ناحیه مقعد و راستروده برمیگردد. این فشار باعث کشیدگی، ضعف و در نهایت تورم و پرولاپس این رگها میشود. درک این عوامل کلیدی برای پیشگیری و درمان انواع هموروئید ضروری است.
علل اصلی ایجاد انواع بواسیر:
- یبوست و زور زدن زیاد: شایعترین علت که باعث اعمال فشار شدید بر عروق هنگام اجابت مزاج میشود.
- نشستن طولانی مدت: به ویژه نشستن طولانی روی توالت، که باعث تجمع خون در رگهای ناحیه مقعد میشود.
- بارداری و زایمان: فشار فیزیکی رحم بر رگهای لگنی و فشار حین زایمان.
- رژیم غذایی کمفیبر: باعث سخت و خشک شدن مدفوع و تشدید یبوست میشود.
- چاقی و اضافه وزن (BMI بالا): فشار دائمی بر ناحیه لگنی.
- بلند کردن اجسام سنگین: افزایش ناگهانی فشار درون شکمی.
- عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی بواسیر یا ضعف ذاتی در دیواره رگهای خونی.
نکته پزشکی از زبان دکتر عاطفه دهقانی: “یبوست مزمن، رژیم غذایی کمفیبر و سبک زندگی بیتحرک، سه عامل اصلی و اثباتشدهای هستند که بیشترین احتمال ابتلا به بیماری هموروئیدی را در افراد افزایش میدهند.”
علت انواع بواسیر که شایع هستند
چه چیزهایی باعث بدتر شدن انواع بواسیر میشود
عوامل متعددی میتوانند باعث بدتر شدن انواع بواسیر شده و شدت علائم (درد، خونریزی، پرولاپس و التهاب) را افزایش دهند. آگاهی از این عوامل به بیماران کمک میکند تا از تریگرها و محرکهای تشدید بیماری دوری کنند و روند بهبودی تا رسیدن به درمان بواسیر را تسریع بخشند.
عواملی که باعث تشدید و بدتر شدن بیماری میشوند:
- تأخیر در اجابت مزاج: نادیده گرفتن نیاز به دفع، باعث جذب آب بیشتر از مدفوع شده و آن را سفتتر میکند.
- مالش و خارش بیش از حد: خاراندن یا استفاده خشن از دستمال کاغذی باعث تحریک و آسیب بیشتر به بافت متورم میشود.
- مصرف الکل و کافئین زیاد: این مواد میتوانند باعث کمآبی بدن و در نتیجه تشدید یبوست شوند.
- اسهال شدید و طولانی مدت: دفعات مکرر و اسیدی بودن مدفوع، ناحیه مقعدی را تحریک میکند.
- مصرف بیش از حد برخی ملینها: وابستگی به ملینها میتواند در طولانیمدت عملکرد طبیعی روده را مختل کند.
- عدم تحرک برای مدت طولانی: نشستن طولانی بدون حرکت، فشار بر رگهای مقعدی را افزایش میدهد.
تفاوت روشهای درمان انواع بواسیر
تفاوت روشهای درمان انواع بواسیر به طور مستقیم به نوع (داخلی/خارجی) و درجهبندی (گرید ۱ تا ۴) بیماری بستگی دارد. در مراحل اولیه (گرید ۱ و ۲)، درمانهای محافظهکارانه و تغییرات سبک زندگی اولویت دارند. در حالی که در مراحل پیشرفته یا در موارد بواسیر خارجی ترومبوزهشده، مداخلات تخصصی و کمتهاجمی ضروری است.
| روش درمان | نوع بواسیر هدف | میزان تهاجم | توضیح و مقایسه کلیدی |
| تغییر سبک زندگی | همه انواع (پیشگیری و درمان گرید ۱) | کمترین | افزایش فیبر و مایعات، حمام سیتز، اولین خط دفاعی. |
| درمان دارویی | همه انواع (تسکین علائم) | کم | استفاده از پمادها، شیافها و داروهای خوراکی برای کاهش درد و التهاب. |
| درمانهای سرپایی (مانند باندینگ) | بواسیر داخلی گرید ۱ و ۲ | متوسط | روشهایی مانند بستن با نوار پلاستیکی (باندینگ) یا اسکلروتراپی. |
| لیزر | بواسیر داخلی گرید ۲، ۳، ۴ و خارجی | کمتهاجمی | استفاده از انرژی لیزر، بدون تیغ جراحی، کمترین درد و خونریزی. بهبودی سریعتر. |
| جراحی سنتی (هموروئیدکتومی) | بواسیر داخلی گرید ۳، ۴ و ترومبوزه بزرگ | پرتهاجم | برداشتن کامل بافت هموروئیدی. درمان موثرتر اما با دوره نقاهت طولانی و درد زیاد. |
طبق شواهد بالینی بررسی های PubMed Central که از معتبر ترین مراکز تحقیقاتی دنیاست درباره خلاصه مطالعه خود در مورد رابطه با مقایسه استفاده از لیزر یا جراحی سنتی چنین بیان کرده است:
درمان بواسیر با لیزر نسبت به هموروئیدکتومی (جراحی باز سنتی ارجحیت دارد) درد پس از عمل نیز با درمان با لیزر در مقایسه با جراحی به طور قابل توجهی کمتر است.
مزایا و معایب لیزر در درمان انواع بواسیر
لیزر در سالهای اخیر به دلیل مزایای فراوان، به روش درمانی محبوب و اولویتدار برای بسیاری از متخصصین و بیماران تبدیل شده است. این روش به خصوص برای درمان انواع بواسیر داخلی گرید ۲ و ۳ موثر است و عوارض جراحی سنتی را ندارد.
| جنبه | مزایای لیزر | معایب لیزر |
| درد | حداقل یا بدون درد در حین و پس از عمل | احتمال درد خفیف یا ناراحتی موقت |
| نقاهت | دوره نقاهت بسیار کوتاه (چند روز) و بازگشت سریع به کار | – |
| خونریزی | حداقل خونریزی (انعقاد همزمان رگها توسط لیزر) | – |
| بستری | سرپایی و بدون نیاز به بستری شدن در بیمارستان | – |
| عوارض | کاهش شدید خطر عفونت و نیاز به بخیه | هزینه نسبتا بالاتر نسبت به درمان خانگی و دارویی |
چه زمانی برای انواع بواسیر به پزشک مراجعه کنیم
آگاهی از اینکه چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم یک بخش حیاتی از مدیریت انواع بواسیر است. اگرچه بسیاری از بواسیرها با درمانهای خانگی بهبود مییابند، اما برخی علائم هشداری وجود دارند که نیاز به ارزیابی فوری پزشکی دارند.
مهمترین نشانههای مراجعه فوری به پزشک:
- خونریزی شدید: اگر خونریزی زیاد و مداوم باشد یا همراه با سرگیجه و ضعف باشد.
- درد ناگهانی و شدید: این حالت میتواند نشانهای از بواسیر خارجی ترومبوزهشده باشد که نیاز به ترومبکتومی دارد.
- عدم بهبود: اگر علائم (درد، خونریزی، خارش) پس از یک هفته درمان خانگی بهبود پیدا نکنند.
- پرولاپس (افتادگی) غیر قابل بازگشت: اگر بواسیر بیرون بیاید و نتوانید آن را به داخل برگردانید (گرید ۴).
- تغییر رنگ مدفوع: هرگونه تغییر رنگ در مدفوع (به سیاه یا قیری) که میتواند نشانه خونریزی داخلی باشد.
پلتفرم پزشکی بسیار معتبر medscape بر اساس شواهد بالینی خود در مورد انتخاب روش درمان توسط پزشکان باتجربه چنین بیان می کند:
بحثهای اصلی در مورد درمان بواسیر بر سر موارد درمان و انتخاب درمان جراحی در مقابل درمان غیرجراحی است. اکثر جراحان باتجربه از درمانهای غیرجراحی در مطب استفاده میکنند و کمتر از گذشته به هموروئیدکتومی جراحی تکیه میکنند. در ایالات متحده، بستن با نوار لاستیکی (در مقایسه با اسکلروتراپی تزریقی) روش اصلی درمان محافظهکارانه است. روش بواسیر بیرونزده (PPH) که در ایالات متحده مورد توجه فزایندهای قرار گرفته است، جایگزین بسیار خوبی برای هموروئیدکتومی جراحی برای بیمارانی با بیماری خارجی جزئی و بواسیر داخلی بزرگ است.
توصیههای پزشکی و تجربه درمان بیماران
توصیههای پزشکی برای مدیریت بلندمدت انواع بواسیر شامل ایجاد تغییرات پایدار در سبک زندگی است. به یاد داشته باشید که موفقیت در درمان، نیمی به عهده پزشک و نیمی دیگر به عهده بیمار در رعایت نکات توصیهشده است:
- تغذیه: حداقل ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر در روز و نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب.
- اجابت مزاج: هرگز زور نزنید و اگر نیاز به دفع دارید، به تأخیر نیندازید.
- نظافت: پس از دفع، به جای دستمال کاغذی خشک، از دستمالهای مرطوب بدون عطر یا شستشو با آب استفاده کنید تا تحریک بافت کاهش یابد.
تجربه درمان بیماران از زبان دکتر دهقانی: بیماران زیادی را دیدهایم که سالها با بواسیر داخلی گرید ۲ خود ساختند، اما در نهایت تنها با یک جلسه لیزر، نه تنها خونریزیشان متوقف شد، بلکه از شر آن ناراحتی مزمن راحت شدند. آنها تاکید میکنند که اگر زودتر برای درمان اقدام میکردند، کیفیت زندگیشان سالها پیش بهتر میشد.
نتیجه گیری
انواع بواسیر، که شامل بواسیر داخلی (با درجهبندی پرولاپس) و بواسیر خارجی (با خطر ترومبوز) است، مشکلی رایج است که نباید نادیده گرفته شود. پاسخ به این پرسش که بواسیر چند نوع است و شناخت دقیق علل آن (مانند یبوست مزمن و فشار زیاد) به ما امکان میدهد تا با اصلاح سبک زندگی، از تشدید و عود بیماری پیشگیری کنیم. اگرچه درمانهای خانگی و پمادها میتوانند علائم اولیه را تسکین دهند، اما درجات پیشرفتهتر یا موارد ترومبوز نیاز به مداخله تخصصی دارند.
اگر شما یا عزیزانتان با علائم حاد یا مزمن انواع هموروئید مواجه هستید، انتخاب یک مرکز درمانی با سابقه و تخصصی، اهمیت بسزایی دارد. پارما کلینیک، با بیش از ۲۰ سال سابقه درخشان در ارائه خدمات درمانی تخصصی برای بیماریهای نشیمنگاهی، از جمله پیشرفتهترین روشها نظیر لیزر هموروئید، آماده ارائه مشاوره دقیق جهت رفع این مشکل به شما است. اعتماد به تخصص ما، گامی مطمئن برای بازگشت به زندگی بدون درد و ناراحتی است.
سوالات متداول
مکانیسم دقیق پرولاپس بواسیر داخلی (Prolapse Mechanism) چیست و در گرید ۴ چه عارضهای رخ میدهد؟
پرولاپس بواسیر داخلی زمانی رخ میدهد که شل شدن و کشیدگی بیش از حد بافت نگهدارنده (بافت زیر مخاطی) و عضلات نگهدارنده بواسیر در برابر نیروی فشار شکمی (Strain) اتفاق بیفتد. در گرید ۴، احتمال نکروز (Necrosis) یا ترومبوز (Thrombosis) و استرانگولیشن (Strangulation) به دلیل گیر افتادن دائم بافت متورم در خارج از کانال مقعد بسیار بالا میرود و این حالت نیاز به مداخله فوری دارد.
آیا ارتباطی بین بیماری التهابی روده (IBD) و ایجاد بواسیر وجود دارد؟
بله، هرچند بواسیر به خودی خود نوعی IBD نیست، اما در بیماران مبتلا به IBD (مانند کرون یا کولیت اولسراتیو)، شیوع بواسیر و به خصوص شقاق مقعدی بیشتر است. اسهال مزمن و طولانیمدت، نیاز به زور زدن، و التهاب عمومی دستگاه گوارش در IBD، عوامل مستعدکنندهای برای تضعیف بافت مقعدی و بروز هموروئید هستند.
روش اسکلروتراپی (Sclerotherapy) در درمان کدام نوع بواسیر موثرتر است؟
اسکلروتراپی (تزریق مواد شیمیایی سفتکننده) عمدتا برای درمان بواسیر داخلی گرید ۱ و ۲ موثر است. این روش با تزریق مادهای به زیر مخاط بواسیر، باعث ایجاد یک واکنش التهابی کنترلشده میشود که منجر به فیبروز، اسکار و در نهایت کوچک شدن و سفت شدن بافت هموروئیدی شده و از پرولاپس یا خونریزی آن جلوگیری میکند.
چقدر احتمال عود بواسیر پس از جراحی سنتی (هموروئیدکتومی) و روشهای کمتهاجمی مانند لیزر وجود دارد؟
آمارها نشان میدهند که احتمال عود بواسیر پس از هموروئیدکتومی سنتی (برداشتن کامل) معمولا پایینتر است (حدود ۵٪ تا ۱۰٪ در طولانیمدت). با این حال، در روشهای کمتهاجمی مانند لیزر یا باندینگ، احتمال عود کمی بالاتر (حدود ۱۰٪ تا ۱۵٪) گزارش شده است، اما این روشها به دلیل درد کمتر، دوره نقاهت کوتاهتر و عدم نیاز به بستری، اغلب به عنوان خط اول درمان در گریدهای پایین ترجیح داده میشوند.
